Vicdanla Üretmek Profesyoneller İçin Etik Tasarım Rehberi

1.
2. tasarımda ahlaki
3. Etik tasarımın temel ilkeleri
4. Tasarımdaki ahlaki zorluklar
5. Tasarımda ahlaki karar verme
6. Etik tasavvur için araçlar ve kaynaklar
7. Etik tasarıma ait olay emek harcamaları
8. Tasarımda etiğin geleceği
9.
10. Sorular ve Cevapları

Antet	Yanıt
Tasarım Etiği	Tasarımcılara çalışmalarında rehberlik eden ahlaki ilkeler.
Tasarım Sorumluluğu	Tasarımcıların çalışmalarının camia ve etraf üstündeki tesirini dikkate alma sorumluluğu.
Etik Tasarım	Etik ilkeler dikkate alınarak açılan tasavvur.
Tasarım İlkeleri	Tasarımcıların çalışmalarını yaratırken kullandıkları yol gösterici ilkeler.
Sürdürülebilir Tasarım Özellikleri	Bir tasarımın çevresel tesiri ve uzun ömürlülüğü benzer biçimde onu sürdürülebilir kılan özellikleri.

2. tasarımda ahlaki

Tasarımda etiğin zamanı, insan uygarlığının ilk günlerine kadar uzanan uzun ve kompleks bir tarihtir. Mesela antik Yunan’da felsefeci Platon, güzelliğin tanrısal olanın bir yansıması bulunduğunu ve bundan dolayı nesnelerin tasarımının ahlaki ilkelere nazaran yönlendirilmesi icap ettiğini savundu.

Orta Asır’da Hıristiyan ilahiyatçılar, nesnelerin tasarımının Allah’nın yüceliğini yansıtması icap ettiğini ve tasarımcıların anlam ifade etmeyen yahut zararı dokunan herhangi bir şey yaratmaktan kaçınması icap ettiğini savundu.

Rönesans’ta İtalyan sanatçı ve mimar Leon Battista Alberti, güzelliğin hem intizam bununla beraber orantı ürünü bulunduğunu ve tasarımcıların hem güzel duyu bununla beraber işlevsel nesneler yaratmaya emek vermesi icap ettiğini savundu.

Aydınlanma döneminde felsefeci Immanuel Kant, güzelliğin subjektif bir tecrübe bulunduğunu ve tasarımcıların takip etmesi ihtiyaç duyulan tek ahlaki ilkenin göze hoş gelen nesneler yaratmak bulunduğunu savundu.

20. yüzyılda endüstriyel tasarımın yükselişi, tasavvur etiğine yeni bir odaklanmaya yol açtı; tasarımcılar, yarattıkları mamüllerin etraf ve camia üstünde mühim bir etkiye haiz olabileceğini ayrım etmeye başladı.

Son yıllarda tasarımcılar sürdürülebilir, görevli ve ahlaki mamüller yaratma ihtiyacının daha çok farkına vardıkça, tasavvur etiği giderek daha mühim bir mevzu halini aldı.

3. Etik tasarımın temel ilkeleri

Etik tasarımın temel ilkeleri şunlardır:

• Kullanıcılara hürmet
• Dürüstlük ve şeffaflık
• Tasarımın etkisine ait repertuvar
• Tasarım sürecinde alınan kararların sorumluluğu

Bu ilkeler, tasarımcıların kullanıcılara saygılı, dürüst, saydam ve dünya üstündeki etkilerinden görevli olan ahlaki tasarımlar kurmak için uymaları ihtiyaç duyulan temel ilkelerdir.

4. Tasarımdaki ahlaki zorluklar

Tasarımdaki ahlaki zorluklar aşağıdakiler de dahil olmak suretiyle muhtelif bağlamlarda ortaya çıkabilir:

Teknoloji kullanması: Tasarımcıların, kullandıkları teknolojilerin ihtimaller içinde ahlaki sonuçlarının ve bu teknolojilerin zarar vermek için iyi mi kullanılabileceğinin bilincinde olmaları icap eder. Mesela, yüz tanıma yazılımı tasarımcılarının bu hızla gelişen teknolojinin gözetleme yahut ayrımcılık amacıyla kullanılma potansiyelini dikkate alması icap eder.
Kullanıcılar üstündeki tesir: Tasarımcıların, tasarımlarının kullanıcılar üstündeki hem pozitif yönde bununla beraber negatif potansiyel tesirini dikkate alması icap eder. Mesela, toplumsal medya platformlarının tasarımcılarının, bu platformların siber diktatörlük yahut bağımlılık için kullanılma potansiyelini dikkate alması icap eder.
Etraf: Tasarımcıların, tasarımlarının çevresel etkilerini ve tasarımlarının iyi mi daha sürdürülebilir hale getirilebileceğini dikkate almaları icap eder. Mesela, ambalaj tasarımcılarının malzemelerinin geri dönüştürülebilirliğini, bina tasarımcılarının da tasarımlarının enerji verimliliğini dikkate alması icap eder.
Güç dağılımı: Tasarımcıların, tasarımlarının mevcut güç yapılarını güçlendirme yahut bunlara meydan okuma potansiyelinin bilincinde olmaları icap eder. Mesela, internet sayfası tasarımcılarının, tasarımlarının değişik sosyoekonomik kökenden gelen insanların bilgiye erişimini iyi mi kolaylaştırabileceğini yahut zorlaştırabileceğini düşünmesi icap eder.

Tasarımdaki ahlaki zorlukların bilincinde olan tasarımcılar bu zorlukları hafifletecek adımlar atabilir ve daha ahlaki tasarımlar ortaya çıkarabilirler. Mesela tasarımcılar şunları yapabilir:

* Teknolojileri başkalarına zarar vermeyecek halde görevli bir halde kullanın.
* Tasarımlarının kullanıcılar üstündeki potansiyel tesirini göz önünde bulundurun ve pozitif yönde sonuçlara yönelik tasavvur yapın.
* Geri dönüştürülebilir malzemeler ve enerji tasarruflu teknolojiler kullanarak tasarımlarını daha sürdürülebilir hale getirmek.
* Tasarımlarını her kökenden insanoğlunun erişebilmesini sağlayarak eşitlik ve katılım için tasavvur yapın.

Tasarımcılar bu adımları atarak daha ahlaki bir dünya yaratılmasına destek olabilirler.

5. Tasarımda ahlaki karar verme

Etik karar verme, tasarımcıların bütün paydaşların çıkarına en müsait kararları almalarına imkan tanımış olduğu için eleştiri bir beceridir. Tasarımcıların ahlaki kararlar alırken göz önünde bulundurması ihtiyaç duyulan bir takım unsur vardır:

• Tasarımlarının çevreye tesiri
• Tasarımlarının camia üstündeki tesiri
• Tasarımlarının kendi şahsi değerleri üstündeki tesiri

Tasarımcılar ek olarak tasavvur tercihlerinin ahlaki sonuçlarının bilincinde olmalı ve gerekirse mevcut duruma meydan okumaya hevesli olmalıdır. Tasarımcılar ahlaki kararlar alarak daha sürdürülebilir ve adil bir dünya yaratılmasına destek olabilirler.

6. Etik tasavvur için araçlar ve kaynaklar

Tasarımcıların ahlaki kararlar almasına destek olacak oldukca sayıda çalgı ve kaynak bulunmaktadır. Bunlar şunları ihtiva eder:

• Etik kuralları: Etik kuralları, tasarımcıların çalışmalarına rehberlik etmek için kullanabilecekleri bir takım ilkedir.
• Etik çerçeveler: Etik çerçeveler, tasarımcılara çalışmalarının ahlaki neticeleri ile alakalı düşünmeleri için yapılandırılmış bir yol sağlar.
• Etik olay emek harcamaları: Etik olay emek harcamaları, tasarımcıların başkalarının deneyimlerinden öğrenmesine ve potansiyel ahlaki riskleri belirlemesine destek olabilir.
• Etik tahsil: Etik tahsil, tasarımcıların ahlaki kararlar vermek için gerekseme duydukları data ve becerileri geliştirmelerine destek olabilir.
• Etik danışmanlar: Etik danışmanlar tasarımcılara ahlaki mevzularda rehberlik ve yardımcı sağlayabilir.

Bu araçlar ve kaynaklar, tasarımcıların emek harcamaları ile alakalı daha bilgili ve ahlaki kararlar almasına destek olabilir.

7. Etik tasarıma ait olay emek harcamaları

Etik tasavvur bir tek kuramsal bir kavram değildir; reel dünya projelerinde uygulamaya konulabilecek bir şeydir. Pozitif yönde değişiklik yaratmak için ahlaki tasarımın iyi mi kullanılabileceğini yayınlayan birkaç olay emek vermesi örneği:

• Kapsül Otel Japonya’da yolculuk edenlere müsait fiyatlı konaklama sağlamak için ufak, bereketli alanlar kullanan sürdürülebilir bir tasavvur projesidir. Otelin tasarımı kaynak kullanımını en aza indiriyor ve bununla birlikte konuklar arasındaki toplumsal etkileşimi de teşvik ediyor.

• Ecosia arama motoru Kârını iklim değişikliğiyle mücadeleye destek olan ağaç dikmek için kullanıyor. Arama motorunun tasarımı bayağı ve etkilidir ve kullananların verilerini takip etmez.

• iyi yama tasavvur danışmanlığı, tasarımda insan merkezli bir yaklaşım kullanır; bu, kullananların gereksinimlerini ön planda tuttuğu anlama gelir. Firmanın tasavvur emek harcamaları, insanların sıhhat ve tahsile erişimini kolaylaştırmak da dahil olmak suretiyle, insanların yaşamlarını muhtelif şekillerde iyileştirmeye destek oldu.

Bunlar, pozitif yönde değişiklik yaratmak için ahlaki tasarımın iyi mi kullanılabileceğine dair bir tek birkaç örnektir. Tasarımcılar, ahlaki tasavvur ilkelerini takip ederek dünyada reel bir ayrım yaratabilirler.

Tasarımda etiğin geleceği

Tasarım etiği, yeni teknolojiler ve uygulamalar ortaya çıktıkça hızla gelişen bir alandır. Tasarımcılar toplumda daha merkezi bir rol oynamaya devam ettikçe, icra ettikleri işin ahlaki sonuçlarının bilincinde olmaları dirimsel ehemmiyet taşıyor.

Gelecekte tasarımcıların başına gelebilecek temel zorluklardan bazıları şunlardır:

• Suni zekanın (AI) artan gücü ve bunun iyi veya fena yönde iyi mi kullanılabileceği.
• Daha sürdürülebilir bir gelecek için tasavvur yapma ihtiyacı.
• Daha kapsayıcı ve eşitlikçi tasarımlar yaratma ihtiyacı.
• Karmaşa ahlaki sorunları halka aktarmanın yollarını bulma ihtiyacı.

Bu zorluklar aşılamaz değil sadece tasarımcıların çalışmalarının tesiri ile alakalı daha eleştirel düşünmelerini gerektirecek. Tasarımcılar beraber emek harcayarak hepimiz için daha ahlaki bir gelecek yaratabilirler.

Bu yazımızda tasarımda etiğin önemini araştırdık. Tasarımcıların uyması ihtiyaç duyulan değişik ahlaki ilkeleri ve tasarımcıların ahlaki kararlar alabilme yollarını tartıştık. Ek olarak tasarımcıların ahlaki hikayesinde karşılaştıkları birtakım zorluklara ve bu zorlukların üstesinden iyi mi gelebileceklerine de baktık.

Etik tasarımın mühim bir parçasıdır. Bu, bütün iyi tasarımın üstüne inşa edilmiş olduğu temeldir. Tasarımcılar ahlaki kararlar aldıklarında bir tek güzel ve işlevsel değil, bununla birlikte görevli ve sürdürülebilir mamüller ve hizmetler de yaratıyor oluyorlar.

Bu yazının tasarımda etiğin önemini anlamanıza destek bulunduğunu umuyoruz. Bu mühim mevzu ile alakalı data edinmeye devam etmenizi ve ahlaki ilkeleri kendi tasavvur çalışmanıza dahil etmenizi tavsiye ederiz.

S: Etik tasavvur nelerdir?

C: Etik tasavvur, görevli, sürdürülebilir ve topluma yararlı ürün ve hizmetler tasarlama uygulamasıdır.

S: Etik tasarımın temel ilkeleri nedir?

C: Etik tasarımın temel ilkeleri şunları ihtiva eder:

• Kullanıcılara karşı repertuvar
• Sürdürülebilirlik
• Çeşitlilik ve katılım

S: Etik tasarımın birtakım zorlukları nedir?

C: Etik tasarıma yönelik birtakım zorluklar şunlardır:

• Ticari çıkarlarla ahlaki kaygıları dengeleme ihtiyacı
• Oldukca muhtelif kullanıcılara yönelik tasavvur ihtiyacı
• Hızla değişen dünyada ahlaki kararlar alma ihtiyacı